Të flasësh për Rilindasit Shqiptarë, nuk do të mjaftonin netë të të tëra dimri, madje do të thoja me plotë gojë nuk do të mjaftonin dimra të tërë. Ata në një farë mënyre janë arsyeja e ekzistencës së popullit tonë shqiptar.
T'i
kujtosh tjetrit se kush je, ndodh që shumë herë të keqkuptohesh,
ndodh që vllai me vëllanë të mos shkojnë bashkë, e jo më një
popull i tërë, por janë pikërisht Rilindasit, ata që arritën që
me anë të pendës, jo vetëm t'i bashkojnë shqiptarët por edhe të
mundësojnë që dallimet krahinore, shtresore e fetare të
shkriheshin e të dukeshin sikur nuk ekzistojnë. Ata arritën që
një komb të shpërndarë t'i mbledhin tok si dy duart e shtrënguara
me njëra-tjetrën në formën e një topi të fuqishëm, përballë
të cilit nuk ka kush të mohojë ekzistencën tonë.
Puna
e Rilindasve Shqiptar në pikëpamjen time do të quhej hyjnore por
nga qenie tokësore. E them këtë pasi edhe profetët apo
mesazhsjellësit e Zotit, dashurisë dhe respektit ndaj ATDHEUT i
japin një rëndësi të veçantë. Në shumë thënie profetike
shprehet qartë qëndrimi i profetit Muhamed në lidhje me këtë
çështje.
Kur profeti u detyrua të
largohej nga vendlindja e tij Mekka, ai duke puthur tokën u shpreh
se: “Sikur të mos isha i detyruar nuk do të largohesha kurrë nga
ti...”
Një
tjetër arsye përse unë e quaj detyrë hyjnore të plotësuar nga
qeniet tokësore është edhe vargu i Kur'anit në suren [Enfal :
58], ku Zoti thotë: “Vërtet
Allahu nuk i do tradhtarët”.Ky
ajet mbështetet edhe nga vetë mesazhsjellësi i Zotit, Muhamedi, i
cili transmetohet të ketë thënë, se në ditën kur do të bëhet
gjykimi i veprave nga i Plotfuqishmi, tradhëtarët do të jenë të
privuar nga mëshira e tij dhe do të jenë të dëshpëruar.
“Vjersha
për mësonjtoret e para”“Histori e përgjithshme”
“Dëshira e vërtetë e shqiptarëve”
“E këndimit
çunavet këndonjëtoreja”.
“Ëndërrime”“Diturit딓Lulet
e Verës”“Parajsa dhe fjala fluturake”“Historia e
Skënderbeut”“Qerbelaja”Rilindasit
tanë këtë bënë, arritën të bëjnë çdo shqiptar të jet
krenar për kombin e tij. Ata mundësuan që shqiptarët mbarë të
kuptonin se ne nuk jemi një komb dosido, por jemi ndër kombet më
të vjetra, kjo e faktuar edhe nga historianë të shumtë.
Ç'është
“Rilindja Kombëtare”?
Rilindja
ishte një lëvizje e gjerë, që tërhoqi në jetën politike të
gjitha forcat shoqërore të popullit shqiptar dhe që kishte rrënjë
të thella historike. Ajo u zhvillua në një truall të përgatitur
nga kryengritjet popullore, që nuk u ndërprenë gjatë katër
shekujve të robërisë osmane dhe që drejtoheshin kundër kësaj
robërie. Gjatë këtyre lëvizjeve ishte formuar te shqiptarët
ndjenja e kombësisë, e identitetit dhe e individualitetit të tyre
të veçantë përballë sundimtarëve të huaj. E gjithë kjo erdhi
si rezultat i përpjekjes së pareshtur jo vetëm atyre që luftuan,
por edhe atyre që luftën e tyre e bënin me pendë. Ishte kjo pendë
që arriti t'i bashkojë e njëjësojë të gjithë shqiptarët. Le
të kujtojmë një pjesë nga poezia e Pashko Vasos, një ndër
rilindasit më të shquar.Çoniu,
shqiptarë, prej gjumit, çoniu,të
gjithë si vllazën n’një besë shtrëngoniu,e
mos shikjoni kisha e xhamia,feja
e shqiptarit asht shqiptaria!
Këto u
bënë himni i bashkimit kombëtar. Por që fatkeqësisht në ditët
e sotme këto fjalë që ishin dhe duhet të jenë himni i këtj
bashkimi, po keqpërdoren. Po mundohen të ndajnë e përçajnë
shqiptarët duke futur në mes fenë. Muslimani e quan të padrejtë
këtë poezi, pasi feja e tyre është islami, ashtu siç ndodh me
fetë e tjera. Por kësaj i duhet dhënë fund. Mjaft jemi të
përçarë, duhet të bashkohemi, gjithsecili të marrë anën
pozitive të tjetrit. Ne kërkojmë integrim në strukturat
evpropiane, por vallë i është bërë ndonjëherë pyetja, se a
jemi gati për atje. Një bashkim mbarëkombëtar e mbarëfetar. Kur
ne nuk duam vetveten si do të na dojë ai që mundohet vetëm të
përfitojë nga dobësitë tona?!
Por këto
lëvizje, edhe pse kishin karakter çlirimtar, mbetën prej fillimit
deri në fund lëvizje të veçuara e të palidhura ndërmjet tyre.
Epoka e Rilindjes krijoi kushtet për bashkimin e tyre, për t’i
kanalizuar ato në hullinë e lëvizjes kombëtare. Megjithatë,
lëvizje organizativisht të veçuara e pa lidhje me njëra-tjetrën
pati edhe gjatë Rilindjes. Ato dëshmonin se ndërgjegjja kombëtare
nuk kishte arritur ende kudo pjekurinë në shkallën e duhur.
Konsolidimi i ndërgjegjes kombëtare kaloi përmes një rruge të
vështirë, duke kapërcyer prirjet e lokalizmit, të separatizmit
patriarkal feudal, të trashëguara nga e kaluara. Rilindja solli
elemente të reja edhe në organizimin e drejtimin e lëvizjes
çlirimtare shqiptare, duke e ngritur atë në një shkallë më të
lartë. Nga kuvendet e besëlidhjet krahinore e ndërkrahinore, që
drejtonin veprimet e përbashkëta luftarake në shkallë të gjerë,
u kalua në formimin e organizatave udhëheqëse mbarëshqiptare, që
drejtonin lëvizjen në shkallë kombëtare, siç qenë Lidhja
Shqiptare e Prizrenit (1878-1881).
RilindasitSAMI
FRASHËRI është ideologu ynë më i shquar i Rilindjes. Ai lindi në
fshatin Frashër të Përmetit. Si udhëheqës ideologjik, demokrat,
mendje e ndritur prej dijetari, ai mbetet një nga personalitetet më
të rëndësishëm të Rilindjes. Ai është vëllai më i vogël nga
tre vëllezërit Frashëri. Që të tre këto figura, si Naimi,
Abdyli dhe Samiu janë ndër rilindasit më të shquar. Ai e kreu
shkollimin fillestar në vendin e lindjes, ndërsa në vitin 1871
mbaroi gjimnazin “Zosimea” në Janinë.Më 1872
shkoi në Stamboll për punë dhe atje u lidh menjëherë me patriotë
shqiptarë, me Pashko Vasën, Jani Vreton, Ismail Qemalin,
Kristoforidhin, Hoxha Tasinin etj. Samiu u dallua shumë shpejt midis
tyre dhe, me formimin e shoqërisë së Stambollit, u zgjodh kryetar
i saj, ndonëse ishte nga më të rinjtë. Gjer në fund të jetës
ai mbeti udhëheqësi kryesor i kësaj shoqërie.Samiu
ishte njeri me horizont të gjerë dhe dha ndihmesë të shquar për
kulturën turke. Drejtoi disa gazeta turqisht, ku mbrojti edhe të
drejtat e kombit shqiptar. Botoi në turqisht edhe një varg veprash
letrare e shkencore. Ndër këto janë disa vepra themelore, si: i
pari fjalor i plotë etimologjik i turqishtes, si dhe e para
enciklopedi turke e historisë dhe e gjeografisë në gjashtë
vëllime. Ai shkroi në turqisht dramën Besa me subjekt shqiptar,
bëri përkthime nga letërsia botërore etj.Veprat
e Samiut në turqisht përshkrohen nga ide iluministe dhe godasin
obskurantizmin fetar të Perandorisë Osmane. Me to ai i sillte
ndihmesë të vlefshme mendimit përparimtar. Duke goditur bazat e
pushtetit feudal të sulltanëve ai i ndihmonte njëkohësisht edhe
popullit të vet në luftën për liri, edhe popullit turk në luftën
për përparim.Krijimtaria
e Samiut në gjuhën shqipe është e lidhur tërësisht me idealet e
lëvizjes kombëtare për çlirim, me nevojat e shkollës e të
kulturës kombëtare. Pa dyshim ai është një nga themeluesit e
saj. Për shkollat e para shqipe Samiu botoi këto vepra: “Abetare
e gjuhës shqipe„(1886), “Shkronjëtore e gjuhës
shqipe„(gramatikë e shqipes,1886) dhe “Shkronja„(gjeografia,
1888). Hartoi edhe një fjalor të gjuhës shqipe, që nuk i dihet
fati.Një
ndër veprat më në zë të Samiut, është edhe “Shipëria, ç'ka
qenë, ç'është dhe ç'do të bëhet”.Sami
Frashëri, gjurmët më të forta të jetës së tij i ka lënë në
Turqi. Familja e tij jetoi atje madje i biri i tij është ai që ka
ndërtuar stadiumin e skudrës së Galatasarait. Ai e ka pasuruar
shumë bibliotekën e Turqisë, kjo pasi shumica e veprave të tij
janë në këtë gjuhë. Ai është një ndër kontribuesit e hartmit
të alfabetit turk.
Pashko
VasaPashko
Vasa, i njohur sidomos me emrin Vaso Pasha, është një ndër
udhëheqësit më të hershëm e më të njohur të lëvizjes sonë
kombëtare. Ai ka hyrë në historinë e Rilindjes si ideolog dhe si
poet i saj. Lindi në Shkodër më 1825. Mësoi disa gjuhë të huaja
si autodidakt dhe fitoi një kulturë shumë të gjerë për kohën.
Rreth vitit 1847 shkoi në Itali dhe mori pjesë me armë në dorë
në revolucionin e Venedikut kundër pushtimit austriak. U tregua
trim dhe me aftësi ushtarake. Pas dështimit të kësaj lëvizjeje,
P.Vasa u vendos në Stamboll. Në Turqi P.Vasa u ngrit në shkallën
e lartë të hiearkisë shtetërore. Nga viti 1883 e deri sa vdiq, më
1892 në Bejrut, ishte guvernatori i përgjithshëm i Libanit.P.Vasa qe
një nga frymëzuesit kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizerenit
dhe mbrojti me forcë çështjen kombëtare në Stamboll dhe në
qarqet diplomatike jashtë perandorisë.Veprimtarinë
letrare P.Vasa e zhvilloi kryesisht në vitet `50-`60 të shekullit
XIX. Gjithë krijimtaria e tij lidhet ngushtë me atdheun, me
historinë dhe lashtësinë e popullit shqiptar, me mbrojtjen e të
drejtave të tij si komb. “A mos është krim ta duash vendin tënd?
– shkruante ai. – Ajo që është një cilësi, një virtyt për
të tjerët, nuk mund të jetë tjetër gjë për ne„. Shkroi
poezi, prozë artistike, publiçistikë dhe libra gjuhe.Veprat më
të rëndësishme të P.Vasës janë: përmbledhja me vjersha
“Trëndafila dhe gjemba„(1873), ku flet me zjarr e mall për
vendlindjen dhe dëshiron lirinë e Shqipërisë. Më 1879 botoi
frëngjisht trajtesën: “E vërteta për Shqipërinë dhe
shqiptarët„, në të cilën argumenton lashtësinë e popullit
shqiptar, tregon vetitë e tij dhe mbron të drejtat kombëtare.
Botoi më 1890 romanin “Bardha e Temalit„ të shkruar frëngjisht,
ku përshkruan zakone e doke të jetës shqiptare në sfondin e
luftës për çlirim kombëtar. Shkroi edhe një “Gramatikë të
shqipes për të huajt„(1887). Por kryet e vendit në krijimtarinë
e tij e zë vjersha “O moj Shqypni„O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush te ka qitë me krye n'hi?
Ti ke pas kenë një zojë e
randë,
Burrat e dheut të thirrshin
nanë.
Ke pasë shumë t'mira e begati,
Me varza t'bukura e me djelm
t'ri,
Gja e vend shumë, ara e
bashtina,
Me armë të bardha, me pushkë
ltina,
Me burra trima, me gra të dlira;
Ti ndër gjith shoqet ke kenë ma
e mira.
Kur kriste pushka si me shkrep
moti,
Zogu i shqyptarit gjithmonë i
zoti
Ka kenë për luftë e n'luftë
ka dekun
E dhunë mbrapa kurr s'i mbetun.
Kur ka lidhë besën burri i
Shqypnisë,
I ka shti dridhën gjithë
Rumelisë;
Ndër lufta t'rrebta gjithëkund
ka ra,
Me faqe t'bardhë gjithmonë asht
da.
Kjo poezi
u bë himn për shqiptarët anë e mbanë. Pasi aty tregohet si ka
qenë e si është Shqipëria e për të shkuar më tej në thirrjen
që i bëhet popullit për bashkim. Bashkim pa asnjë dallim, ça
zgjoi vetëdijen shqiptare.
Naim FrashëriNaimi lindi më
25 maj 1846 në Frashër, që ishte edhe një qendër bejtexhinjsh.
Mësimet e para i
mori tek hoxha i fshatit në arabisht e turqisht. Që i vogël nisi
të shkruante. Studimet e mesme i kreu në Janinë, në gjimnazin e
njohur “Zosimea”. Aty horizonti i tij kulturor u zgjerua së
tepërmi, njohu letërsinë, kulturën dhe filozofinë klasike greke
e romake, ra në kontakt me idetë e Revolucionit Borgjez Francez dhe
me iluminizmin francez. Duke përvetësuar disa gjuhë, si:
greqishten e vjtër e të renë, latinishten, frëngjishten,
italishten e persishten, Naimi, jo vetëm që mori bazat e
botëkuptimit të vet, por njohu edhe poezinë e Evropës e të
Lindjes. Më 1870, pas mbarimit të shkollës, shkoi për të punuar
në Stamboll, por u prek nga turbekulozi dhe u kthye në Shqipëri në
klimë më të shëndetshme. Në shqipëri punoi si nëpunës në
Sarandë e Berat. Ai njihet si bilbili i shqipes.Veprat e tijMë 1880, kur veprimtaria e
Lidhjes ishte në kulm, ai shkroi vjershën e gjatë “Shqipëria”,
në të cilën shpalli idetë kryesore të Rilindjes.“Bagëti e Bujqësia”Pra jeta e tij i ishte
përkushtuar tërësisht atdheut edhe pse ishte në mërgim. Zemra e
tij pushoi 20 tetor 1900, me mallin e vendlindjes në sy, zemër e
shpirt. Vdekja e tij pikëlloi shumë nga kolegët e tij. Një ndër
to ishte edhe Çajupi I cili pikëllimin e tij e shprehu në vargje.
Vdiq Naimi, vdiq Naimi,moj e mjera Shqipëri,mendjelarti, zemërtrimi,vjershëtori si ai.PërfundimeNdonëse kjo nuk është një
punë mirëfilli studimore apo kërkimore, mjafton për të patur pak
idenë rreth rilindasve tonë kombëtarë. Dashuria e tyre ndaj
atdheut dhe bashkëkombasve të tyre shihet mjaft qartë në çdo
varg të tyre. Pikëllimi i tyre për të patur një atdhe të lirë
e të ndritur në mbarë hapësirën botërore, është ajo çka i
udhëheq. Ideali i të gjithëve ishte bashkimi kombëtar. Unë si
një person që veten e konsideroj si shumë atdhedashës, kjo detyrë
më bëri që të njihja më mirë ata persona që kanë kontribuar
në vazhdimin e kombit shqiptar të njësuar.
Arrita të kuptoj që gjuha është
elementi bazë i një shteti dhe i ekzistencës së tij. Ishte
pikërisht gjuha me anë të së cilës, këta heronj kombëtar
arritën të bashkonin të gjihë kombin. Gjuha është ajo me të
cilën shprehen ndjenjat sublime, si ajo e dashurisë, për nënën,
babanë, familjen, e mbarë të gjithë kombin. Kuptuam se është
gjuha arma më e fortë, si në luftë ashtu edhe për bashkim, jo më
kot të mençurit thonë se “fjala vret më shumë se plumbi”,
apo “gjuha kocka s’ka, por kocka thyen”.
Pra nëse nuk kemi një gjuhë
atëherë vështirë të tregojmë se ne jemi një komb.
Bibliografia
- Kurani
- Sahih al Buhari
- Internet
- Letërsia shqipe 1
0 comments:
Post a Comment